SPRZEDAŻ UDZIAŁÓW LUB AKCJI ZA CENĘ PONIŻEJ WARTOŚCI RYNKOWEJ

Strony umowy sprzedaży udziałów lub akcji mogą ustalić cenę sprzedaży w sposób dowolny według własnego uznania. Przepisy prawa cywilnego ani prawa handlowego nie wskazują sposobu ustalenia ceny sprzedaży, w szczególności nie zobowiązują stron umowy do ustalenia ceny rynkowej. Ustalając cenę sprzedaży udziałów lub akcji należy mieć jednak na uwadze, że w określonych okolicznościach jej wysokość może determinować dla stron umowy negatywne skutki podatkowe.

Skutki podatkowe po stronie sprzedawcy w zakresie podatku dochodowego

W przypadku sprzedaży udziałów lub akcji za cenę poniżej wartości rynkowej, organ podatkowy może określić sprzedawcy przychód podatkowy w wysokości wartości rynkowej sprzedawanych udziałów lub akcji, niezależnie od ceny sprzedaży ustalonej pomiędzy stronami w umowie. Uprawnienie to wynika z przepisów ustawy o PIT oraz ustawy o CIT. Zgodnie z przywołanymi przepisami, przychodem z tytułu sprzedaży udziałów lub akcji jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie, pomniejszona o koszty sprzedaży. Jeżeli jednak cena, bez uzasadnionej przyczyny, znacznie odbiega od wartości rynkowej, organ podatkowy może określić ten przychód w wysokości wartości rynkowej. Wartość rynkową udziałów lub akcji określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności czasu i miejsca odpłatnego zbycia. Jeżeli wartość wyrażona w cenie określonej w umowie sprzedaży znacznie odbiega od wartości rynkowej, organ podatkowy może wezwać strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy może określić tę wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. Jeżeli wartość ustalona w ten sposób odbiega co najmniej o 33% od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych ponosi sprzedawca udziałów lub akcji (zob. art. 19 w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a w zw. z art. 17 ust. 2 ustawy o PIT oraz art. 14 ustawy o CIT). Przychód uzyskany przez sprzedawcę może zostać pomniejszony o koszty uzyskania przychodu w postaci wydatków poniesionych na objęcie lub nabycie sprzedawanych udziałów (zob. art. 23 ust. 1 pkt 38 ustawy o PIT oraz art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT). Ustalony w ten sposób dochód z tytułu sprzedaży udziałów lub akcji podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym w wysokości 19% (zob. art. 30b ust. 1 ustawy o PIT oraz art. 19 ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT).

Skutki podatkowe po stronie kupującego w zakresie podatku dochodowego

Zasadniczo kupno udziałów lub akcji jest neutralne podatkowo po stronie kupującego w zakresie podatku dochodowego, tzn. nie powoduje powstania przychodu ani dochodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Natomiast w przypadku, gdy kupujący nabywa udziały lub akcje za cenę znacznie odbiegającą od ich wartości rynkowej, w ocenie Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (zwanego dalej „Dyrektorem KIS”) kupujący może uzyskać przychód podatkowy z tytułu otrzymania świadczenia częściowo odpłatnego, w wysokości różnicy pomiędzy wartością rynkową tego świadczenia a odpłatnością ponoszoną przez kupującego (zob. art. 11 ust. 1, ust. 2a pkt 4 oraz ust. 2b ustawy o PIT; art. 12 ust. 1 pkt 2, ust. 6 pkt 4 oraz ust. 6a ustawy o CIT). Przykładowo, Dyrektor KIS wskazał, że „Nabycie akcji po cenie niższej niż wartość rynkowa stanowi niewątpliwie przysporzenie majątkowe, a tym samym przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zgodnie z art. 11 ust. 2b ww. ustawy. Zatem, jeżeli świadczenia są częściowo odpłatne, przychodem podatnika jest różnica pomiędzy wartością tych świadczeń, ustaloną według zasad określonych w ust. 2 lub 2a, a odpłatnością ponoszoną przez podatnika.” (zob. interpretacja podatkowa Dyrektora KIS z dnia 22 sierpnia 2019 r. w sprawie 0114-KDIP3-2.4011.336.2019.2.MZ).

W tym miejscu należy jednak wskazać, że odmienne stanowisko przedstawiają sądy administracyjne, w ocenie których kupujący nie uzyskuje przychodu podatkowego z tytułu kupna udziałów lub akcji za cenę znacznie odbiegającą od ich wartości rynkowej. Ewentualny przychód oraz dochód podlegający opodatkowaniu PIT albo CIT powinien powstać dopiero w chwili sprzedaży tych udziałów lub akcji przez kupującego na rzecz osoby trzeciej w przyszłości (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 grudnia 2017 r. w sprawie II FSK 3421/15).

Skutki podatkowe po stronie kupującego w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych

W przypadku sprzedaży udziałów lub akcji za cenę poniżej wartości rynkowej, organ podatkowy może określić kupującemu podatek od czynności cywilnoprawnych przy uwzględnieniu wartości rynkowej sprzedawanych udziałów lub akcji. Zawarcie umowy sprzedaży udziałów lub akcji podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (zob. art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o PCC). Obowiązek zapłaty podatku powstaje z chwilą zawarcia przedmiotowej umowy i ciąży na kupującym (zob. art. 3 ust. 1 pkt 1 oraz art. 4 pkt 1 ustawy o PCC). Podstawę opodatkowania stanowi wartość rynkowa udziałów lub akcji, którą określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczania długów i ciężarów. Jeżeli podatnik nie określił wartości przedmiotu czynności cywilnoprawnej lub wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny organu podatkowego, wartości rynkowej, organ ten może wezwać podatnika do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli podatnik, pomimo wezwania, nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, organ podatkowy może dokonać jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez podatnika wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33% od wartości podanej przez podatnika, koszty opinii ponosi podatnik (zob. art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2 – 4 ustawy o PCC; interpretacja podatkowa Dyrektora KIS z dnia 1 lutego 2019 r. w sprawie 0111-KDIB4.4014.439.2018.1.PM).

Podsumowanie

Pomimo faktu, że przepisy prawa cywilnego i prawa handlowego nie sprzeciwiają się ustaleniu ceny sprzedaży udziałów lub akcji poniżej wartości rynkowej, ustalenie jej w sposób całkowicie dowolny może determinować określone konsekwencje na gruncie prawa podatkowego dla obu stron umowy. Warto je wziąć pod uwagę przy planowaniu tego rodzaju transakcji, w celu zminimalizowania ryzyka ewentualnego sporu z organem podatkowym oraz zapewnienia bezpieczeństwa podatkowego dla obu stron umowy.

Krzysztof Puzyr
radca prawny / doradca podatkowy